معنویت‏گرایی نوین به مثابه گفتمان

مقاله پیش‌رو درباره یکی از ابعاد فرقه گرایی جدید در ایران است. توجه ویژه این نوشتار به معنویت‌گرایی جدید است. به لحاظ نظری بر نظریه «انفسی شدن» چارلز تیلور، متفکر کانادایی تکیه دارد. با استفاده از نظریه مزبور و تحلیل گفتمان انتقادی فرکلاف، موضوع مورد بررسی قرار گرفت. در این مقاله به تحلیل نشانه‌های معنویت‌گرایی جدید پرداخته و داده‌ها از دو روش بررسی منابع و اسناد موجود و مصاحبه عمیق با حاملان ایرانی این گفتمان جمع آوری شد. بررسی منابع موجود نشان داد که نظام معنایی "معنویت‌گرایی" به مثابه گفتمان بر اساس مضامین و نشانه‌هایی مانند محوریت خود و سفر از زندگی بر اساس انتظارات بیرونی به یک زندگی اصیل درونی، فردگرایی، نگرش کل‏نگرانه، التقاط و استفاده از روانشاسی و فرد‏گرایی استوار است. نتیجه‌ بررسی‌های تجربی، ثابت ‏کرد که پیدایش گفتمان معنویت‏گرایی جدید، نشان از تعارض‌های درونی و ابهامی است که در حوزه معانی گفتمان دینی وجود دارد. این مسئله فرصت بالندگی و موقعیت مسلط گفتمان دینی را با چالش مواجه ‏کرده، زمینه را برای پیدایش گفتمان معنویت‌گرایی در ایران فراهم نمود. بررسی‌ها نشان می‌دهد این گفتمان مرحله پیدایش و قرار‌یابی را در ایران طی ‏می‌کند و هنوز به شفافیت معنایی دست نیافته است و با موانعی جدی برای تبدیل شدن به یک گفتمان هژمونیک مواجه است.